Wspólnicy spółek kapitałowych, które mają nieruchomości w portach w Gdańsku, Gdyni, Świnoujściu czy Szczecinie mogą czuć się zagrożeni przejęciem ich udziałów przez Skarb Państwa (lub inne podmioty). Marcowa nowelizacja ustawy o portach i przystaniach morskich wprowadziła bowiem prawo pierwokupu udziałów i akcji takich spółek na wzór pierwokupu nieruchomości rolnych. Do nabycia tych praw Rada Ministrów może upoważnić inne podmioty, także inne spółki – wyjaśnia w komentarzu dla OffshoreWindPoland.pl mecenas Oliwia Radlak, radca prawny z Kancelarii Sienkiewicz i Zamroch Radcowie Prawni Sp.p.
Nowe rozwiązania prawne zostały wprowadzone do ustawy o portach i przystaniach morskich na mocy nowelizacji z 13 stycznia 2023 r., która obowiązuje od 11 marca 2023 r. Na jej podstawie do ustawy o portach wprowadzony został art. 3d przewidujący prawo pierwokupu udziałów lub akcji spółek prawa handlowego posiadających nieruchomości w portach o podstawowym znaczeniu dla gospodarki narodowej przez Skarb Państwa. Nie ma przy tym znaczenia rodzaj ani powierzchnia nieruchomości czy też działalność prowadzona przez spółkę czy jej siedziba. Przepisy te stosuje się zatem do udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, która ma siedzibę w Warszawie, zaś w porcie nabyła kilka lat temu nieruchomość na cele np. magazynowe.
Wprowadzenie tego rozwiązania nie jest niczym zaskakującym, przede wszystkim z uwagi na aktualną sytuację geopolityczną kraju oraz wojnę w Ukrainie. W uzasadnieniu nowelizacji czytamy, że przepis ten jest gwarancją bezpieczeństwa energetycznego państwa m. in. poprzez wprowadzenie kontroli nad infrastrukturą służącą do przeładunku nośników energii w portach. Dotychczas podobna regulacja znajdowała się w ustawie o kształtowaniu ustroju rolnego – tam również przewidziano prawo pierwokupu udziałów lub akcji spółek posiadających nieruchomości rolne przez Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa.
Do ustawy o portach i przystaniach morskich wprowadzono jednak dalej idące rozwiązania niż te, które od kilku lat obowiązują w ustawie o kształtowaniu ustroju rolnego i to nie tylko w zakresie wyłączeń od stosowania przepisów (a one występują w obu ustawach). Okazuje się bowiem, że oprócz Skarbu Państwa (co jest zrozumiałe z uwagi na cel regulacji), prawo pierwokupu może przysługiwać również innym podmiotom, które mogą uzyskać stosowne upoważnienie od Rady Ministrów. Wśród tych podmiotów znajdują się (przewidziane wyraźnie w ustawie) także spółki prawa handlowego z większościowym udziałem Skarbu Państwa. Przepis ten (art. 3d ust. 3) brzmi bowiem tak:
Rada Ministrów może, na uzasadniony wniosek ministra właściwego do spraw gospodarki morskiej, upoważnić inny podmiot, w tym spółkę handlową z większościowym udziałem Skarbu Państwa, do wykonywania prawa pierwokupu, o którym mowa w ust. 1. Upoważnienie, o którym mowa w zdaniu pierwszym, może dotyczyć wykonywania określonego rodzaju czynności.
Nie ulega więc wątpliwości, że w kręgu tym znajdują się spółki zarządzające portami o podstawowym znaczeniu dla gospodarki narodowej. Aktualnie portami tymi zarządzają spółki akcyjne: ZPM Gdańsk S.A. (udział Skarbu Państwa w kapitale zakładowym wynosi ponad 95%), ZPM Gdynia S.A. (ponad 99%) i ZPM Szczecin i Świnoujście S.A. (prawie 95%)[NIK]. Niemniej, również inne spółki państwowe (w tym z sektora energetycznego) oraz inne podmioty mogą zostać upoważnione do wykonania prawa pierwokupu.
Czytaj też: Okiem prawnika: Sprzedaż nieruchomości portowych ST3 Offshore przez syndyka
Jakie praktyczne znaczenie ma ta regulacja dla wspólników spółek, które mają nieruchomości w portach? Biorąc pod uwagę rozmiar portu np. w Gdańsku i ilość występujących tam nieruchomości sprawa wydaje się poważna. Z jednej strony udziały i akcje spółek mogą być zbywane wyłącznie warunkowo, przy uwzględnieniu prawa pierwokupu. Pominięcie Skarbu Państwa (albo upoważnionego podmiotu) w procesie sprzedaży spowoduje nieważność czynności. Z drugiej zaś strony samo wstąpienie Skarbu Państwa do prywatnej spółki niesie za sobą szereg problemów i ograniczeń, których skala zależeć będzie od ilości nabytych w tym trybie akcji czy udziałów (im więcej, tym większe ograniczenia).
Wspólnicy spółek mających nieruchomości portowe, którzy chcą sprzedać swoje udziały, stają więc przed dylematem: zawrzeć umowę czy jej nie zawierać? Czy może najpierw zbyć nieruchomość portową, a udziały w spółce dopiero później? A może zastosować wypracowane w praktyce obrotu udziałami spółek rolnych sposoby obchodzenia prawa pierwokupu?
Nowa regulacja może dotyczyć setek firm funkcjonujących w portach. Samo tylko pobieżne sprawdzenie mapy Google wskazuje na kilkadziesiąt spółek ulokowanych na terenie Portu Gdańskiego. Zapewne nie każda z nich jest właścicielem nieruchomości w porcie, ale część raczej tak. Nowa regulacja oznacza więc zarówno dodatkowe ryzyko przy zbywaniu praw udziałowych, z którym trzeba się liczyć jak również wprowadza skomplikowaną procedurę, która wydłuża realizację sprzedaży udziałów czy akcji.
