Kilka miesięcy temu, 17 sierpnia 2023 r., uchwalona została ustawa o osłonach socjalnych dla pracowników sektora elektroenergetycznego i branży górnictwa węgla brunatnego. Ustawa realizuje postanowienia Umowy Społecznej zawartej w grudniu 2022 r. pomiędzy Rządem RP a przedstawicielami spółek i załóg energetycznych i górniczych. Warto o niej wspomnieć z uwagi na cel regulacji i przyjęte w niej rozwiązania – pisze Karol Sienkiewicz, radca prawny z Kancelarii Sienkiewicz i Zamroch Radcowie Prawni Sp.p., w komentarzu w ramach cyklu „Okiem Prawnika„
Umowa Społeczna z grudnia 2022 r.
Transformacja energetyczna, będąca konsekwencją działań zmierzających do redukcji emisji CO2, może spowodować szereg negatywnych skutków społecznych, głównie w branży górniczej i energetycznej (zwłaszcza tej opartej na węglu). W celu minimalizacji tych negatywnych konsekwencji przedstawiciele Rządu RP, spółek energetycznych i górniczych oraz organizacji związkowych (reprezentatywnych) przeprowadzili rokowania i ostatecznie 22 grudnia 2022 r. podpisali Umowę Społeczną, przewidującą m.in. wydzielenie węglowych aktywów wytwórczych i wydobywczych spółek z udziałem Skarbu Państwa do osobnego podmiotu (prawdopodobnie będzie do NABE – Narodowa Agencja Bezpieczeństwa Energetycznego). Umowa, niezależnie od oświadczeń czy komunikatów składanych w trakcie niedawnej kampanii wyborczej, realizuje jeden podstawowy cel: odchodzenie od wytwarzania energii elektrycznej w jednostkach węglowych i rozwój źródeł nisko- oraz zeroemisyjnych. Umowa zapowiedziała wprowadzenie szeregu mechanizmów wsparcia dla sektora energetycznego i wydobycia węgla kamiennego, w szczególności świadczeń na rzecz pracowników tego sektora. Prawnym instrumentem realizującym postanowienia Umowy z 22 grudnia 2022 r. jest zaś wspomniana na wstępie ustawa z 17 sierpnia 2023 r. I choć ustawa weszła w życie co do zasady 14 września 2023 r., to nadal cześć jej postanowień nie jest realizowana.
Ustawowy mechanizm wsparcia
Ustawa z sierpnia 2023 r. wprowadza mechanizm publicznego wsparcia dla spółek z branży górnictwa węgla brunatnego i sektora elektroenergetycznego. Wsparcie to polega na udzieleniu dotacji budżetowych na wypłatę świadczeń dla pracowników tych spółek. Przewidziane ustawą osłony socjalne to urlop energetyczny, urlop górniczy (i świadczenia pieniężne wypłacane w ich trakcie – 80% miesięcznego wynagrodzenia pracownika obliczanego jak wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy) oraz jednorazowe odprawy pieniężne (w wysokości rocznego wynagrodzenia).
Powyżej wskazane świadczenia będą przysługiwać pracownikom przedsiębiorstw energetycznych i górniczych, o ile już nie spełniają warunków do nabycia emerytury. Zdarzeniem rozpoczynającym okres, kiedy świadczenia mogą być wypłacane, jest rozwiązanie (lub zmiana) umowy o świadczenie usług przesyłania lub dystrybucji energii elektrycznej, skutkująca odłączeniem pierwszej z jednostek wytwórczych w tym przedsiębiorstwie energetycznym (dla sektora energetycznego) lub wyłączenie jednostek wytwórczych (dla branży górniczej), jednak w każdym przypadku nie dłużej niż do dnia 31 grudnia 2049 r. Co ciekawe, w przypadku górnictwa termin wyłączenia (a zatem i termin uruchomienia osłon) wynikać ma z uchwały zarządu spółki górniczej. Oczywiście korzystanie z tych uprawnień w uprawnień jest dobrowolne.
Podmiotem zobowiązanym do weryfikacji i kontrolą realizacji uprawnień pracowników do świadczeń wynikających z ustaw jest zarządca rozliczeń, czyli Zarządca Rozliczeń Spółka Akcyjna, spółka celowa Skarbu Państwa powołana w oparciu o przepisy ustawy z 2007 r. o zasadach pokrywania kosztów powstałych u wytwórców w związku z przedterminowym rozwiązaniem umów długoterminowych sprzedaży mocy i energii elektrycznej. Zarządca zobowiązany więc będzie m.in. do pozyskiwania od spółek informacji niezbędnych do określenia zapotrzebowania na dotacje, monitorowania zmian stanu zatrudnienia czy kontroli prawidłowości dokonywania wypłat świadczeń dla pracowników. Stanie się więc wyspecjalizowanym urzędem kontroli zatrudnienia.
Zgoda Komisji Europejskiej
Wprowadzony ustawą z sierpnia 2023 r. system świadczeń stanowi pomoc publiczną i w związku z tym wymaga notyfikacji i akceptacji Komisji Europejskiej. Komisja co do zasady ma 2 miesiące na podjęcie ostatecznej decyzji o zgodności projektu udzielenia pomocy publicznej z rynkiem wewnętrznym. W przypadku wątpliwości w tym zakresie Komisja wszczyna postępowanie wyjaśniające, które powinno się zakończyć w ciągu 18.
Zgodnie z art. 28 omawianej ustawy do dnia wydania pozytywnej decyzji Komisji Europejskiej o zgodności pomocy publicznej przewidzianej w ustawie z rynkiem wewnętrznym albo decyzji stwierdzającej, że środek ten nie stanowi pomocy publicznej, nie przyznaje się prawa do urlopu energetycznego, urlopu górniczego oraz jednorazowej odprawy pieniężnej. Na rzeczywiste uruchomienie ustawy trzeba zatem jeszcze nieco poczekać. Niemniej już teraz pojawiają się apele organizacji związkowych do Komisji Europejskiej o udzielenie zgody na pomoc publiczną.
Narzędzie czy wytrych?
Szacuje się, że ustawa ma dotyczyć ok. 23.000 pracowników z ponad 30 przedsiębiorstw energetycznych i górniczych. Biorąc pod uwagę, że w istocie dotyczyć będzie ograniczonej powierzchni kraju, skala zmian wywołanych transformacją może być znaczna, co przełoży się na różnorodne zagrożenia społeczno-gospodarcze. System osłon socjalnych (które co do zasady nie są nowością), finansowanych przez Skarb Państwa, może część z tych skutków załagodzić. Jednak to praktyka stosowania nowych rozwiązań, połączona z rozwojem źródeł niskoemisyjnych czy zeroemisyjnych (w tym morskiej energetyki wiatrowej) pokaże, czy te rozwiązania spełnią pokładane w nich nadzieje.
Z cyklu „Okiem prawnika” polecamy:
Okiem prawnika: Okiem prawnika: koncesja, czyli ustalenie lokalizacji farm wiatrowych Orlenu
Okiem prawnika: Rękojmia prawidłowego działania jako przesłanka udzielenia koncesji
